Update 27/09/22

DE  BAKSTEEN.

Historiek

Zesduizend jaar geleden was de baksteen reeds in gebruik, twee duizend jaar geleden voerden de Romeinen het baksteenbedríjf in, in een groot deel van Europa. Deze bedrijven ontstonden vooral in die streken waar de ondergrond goede potaardeklei bevatte. De grootte ontwikkeling van het steenbakkersbedrijf in onze gewesten dagtekent van de VIII eeuw en bleef daarna eeuwenlang ongeveer op hetzelfde peil zonder merkbare vernieuwing. Op het einde van de XIX en het begin van de %X eeuw kwam het machinaal bedrijf tot stand en verdrong de met de hand gevormde steen. Eeuwen lang heeft de baksteen bewezen zeer goede hoedanigheden te bezitten welke hem meer dan enig ander materiaal geschikt maakt voor het bouwen van muren:

Er wordt thans in België jaarlijks ongeveer 2,5 miljoen kubieke meter baksteen gebruikt.

Wat is baksteen?

Baksteen wordt bekomen door het bakken van klei op een temperatuur van 850 tot 1200 graden.

De verschillende bewerkingen die de klei daartoe ondergaat zijn de volgende:

1   Klei uitgraven

2  Klei homogeen maken (kneden)

3  Steen vormen

4  Steen drogen

5  Steen bakken

Deze vijf basisbewerkingen zijn in de loop van zestig eeuwen onveranderd gebleven.

Wel zijn in de laatste honderd jaar de mechanische hulpmiddelen veelvuldiger geworden. Vroeger gebeurde alles met de hand thans wordt de klei mate uitgegraven met behulp van baggermachines.

Klei kneden gebeurt eveneens machinaal en heel wat beter dan vroeger. Het vorsten van de steen is de bewerking die het meest het later uitte zicht van de steen beïnvloedt.

Tot voor honderd jaar bestand enkel het vormen met de hand. De vormer man een hoeveelheid klei en sloeg deze in een houten voorraampje. Deze manier van vormen wordt thans enkel nog toegepast voer het maken van gevelsteen.

Handvormsteen heeft een onregelmatig oppervlak (generfd) en is bijzonder weerbestendig. Sedert enkele jaren wordt ook heel wat gevelsteen gevormd met behulp vormbakpersen. Dit zijn machines die het vormen me de hand nabootsen. De eigenschappen van vormbakpersteen zijn ongeveer dezelfde als die van handvormsteen, doch de nerven zijn minder dieps de hoeken zijn kantiger en de mechanische weerstand is meestal iets hoger.

Ongeveer 90% van de baksteen wordt thans gevormd met behulp van Strengpersen. In de strengpers wordt de klei onder de vorm van een balk gevormd, een streng draden snijden de balk in stukken zodat de bakstenen bekomen worden. Deze hekstenen moeten nu gedroogd worden. Het drogen van de steen gebeurde vroeger in openlucht thans bijna uitsluitend in droogkamers. Het bakken van de steen is tenslotte de laatste bewerking: ongeveer 95% van de bakstenen warden in zogenaamde continue-ovens gebakken waarin het vuur nooit uitgaat, waardoor de steen op gelijkmatige manier gebakken wordt. Voor gevelsteen werd ook nog gebruik gemaakt van discontinue oven waarvan het oudste type de klampoven is. In de klampoven wordt de gedroogde steen opgestapeld terwijl kolen tussen de lagen gestrooid worden. De oven wordt pas aangestoken nadat hij volledig vol is. Na het opbranden van de kolen en afkoelen van de oven (wat enkele weken duurt) moet de steen gesorteerd worden.  

Na sorteren bekomt men:

1 gewone klampsteen

2  Grijze klampsteen

3  Klinkaert.

Type bakstenen.

Het is gebruikelijk de vaksteen volgens de streek van herkomst te klasseren.

Zo spreekt men van Scheldesteen,  Boomse steen, Kempische steen,  Kuststeen  Lokale baksteen, enz

Deze manier van klasseren is in feite achterhaald daar de steenbakkerijen in alle streken van het land aan dezelfde normen gebonden zijn en ook de productiemethoden veelal genormaliseerd zijn. De bestaande verschillen hebben vooral betrekking op de sortering.

Het is beter de baksteenproducten volgens hun types te klasseren.  

1 VOLLE BAKSTEEN

De volle baksteen is volgens NBN II8, een baksteen met minder den 15% perforaties. (een steen met een paar gaten in, is dus niet noodzakelijk als  geperforeerd te beschouwen) Deze stenen zijn meestal van tamelijk klein formaat. Tot verscheidene jaren na de tweede wereldoorlog maakte de "volle baksteen" bijna de totaliteit uit van de Belgische baksteenproductie. Thans bestaat nog slechte 30 a 40% van de productie uit 'gewone volle baksteen". Deze steen is meestal zeer haard, handig in het gebruik en vorstbestendig.

2 GEPERFOREERDE STEEN

Volgens NBN 476 is als "geperforeerde baksteen" te beschouwen:

Elke baksteen met 15 a 40% perforaties. Geperforeerde baksteen wordt meestal gebruikt voor binnenmuren; als mede voor de binnenwand van de spouwmuren.

3 HOLLE BAKSTEEN.

Deze Stenen hebben meer dan 40% holle ruimte. Deze steen kan niet gebruikt worden voor dragende muren. Het voordeel ligt in het licht gewicht en de grote afmetingen waardoor het metselwerk snel opschiet.

4 GEVELSTEEN

Het is zeer moeilijk een definitie te geven van gevelsteen. Vroeger was gevelsteen een bijzonder verzorgde steen die men ook siersteen noemde.

Deze definitie is te eng omdat gevelsteen ook een rustiek en gewild ruw aspect kan hebben.

Thans is men eerder geneigd elke baksteen die vorstbestendig is als gevelsteen te klasseren. Deze definitie is echter te ruim, omdat men kan aannemen dat minstens drie vierden van de baksteen die in Belgje geproduceerd wordt daaraan beantwoordt.  

Traditioneel onderscheidt men echter volgende types:

- Handvormgevelsteen:  Dit is volle baksteen die met de hand gevormd werd.

- Vormbaksteen:  Dit is de machinale nabootsing van de handvormsteen.

- Strengpersgevelsteen vroeger ook wel "machinale of mechanieke gevelsteen" genoemd. Dit is steen met een uiterst verzorgd oppervlak. Strengpersgevelsteen kan glad, bezand, geschorst of geschorst en bezand zijn.

5 TRADITIONELE PRODUCTEN.

Een oude industrie als de baksteenindustrie heeft uiteraard ook producten die om de een of andere reden een algemeen of regionaal bekende traditionele naam hebben en daarom ook dikwijls zo in de bestekken beschreven word. Sommige van deze normen zijn onduidelijk gedefinieerd en geven dan eek nogal eens aanleiding tot verwarring en discussies.

-  Klampsteen

Gevelsteen gebakken in de klampoven. (wordt enkel gemaakt in de Rupelstreek)

De Klampstenen worden volgens de aloude en beproefde methode in de traditionele klampovens gebakken. Ze worden gesorteerd in rood dominerende, geschakeerde en grijs dominerende kleurselecties.

De rode klampsteen wordt doorgaans gewone klampsteen genoemd Bij de geschakeerde klampsteen wordt onderscheid gemaakt naargelang het percentage grijze vlammen d.w.z. – 25% 50% of 75% grijs geschakeerde De duurste is de 100% grijze klampsteen

Alle klampstenen zijn hoogwaardige gevel- en decoratiestenen.

De klampstenen kunnen zowel met de hand gevormd zijn als in de vormbakpers gevormd zijn. De enen zijn ruwer, de anderen zijn gelijkmatiger van aspect. De hoedanigheid en de kleurschakeringen zijn volkomen gelijkwaardig vermits grondstoffen en bakproces dezelfde zijn.  

- Paepesteen.

Deze van oudsher bekende steen werd in de middeleeuwen door de monniken in een "paepeoven" gebakken. (Vandaar de oorsprong van de benaming: Heden ten dage wordt deze steen in een ringoven gebakken)

Er bestaat rode en blauwe paepesteen; beiden gebruikt als hoogwaardige gevel- en siersteen. Wordt vervaardigd in de Rupelstreek. Zoals bij de klampsteen bestaan er hier ook met de handgevormde en in de vormbakpers gevormde paepestenen.

- Klinkaert.

Zeer hard gebakken Klampsteen noemt men klinkaert. De klinkaert is bruin tot paarsachtig getint en heeft een hoge druk en slijtage weerstand. Hij wordt hoofdzakelijk gebruikt voor onderbouwen, waterwerken en analoge toepassingen. Voor plinten, deurdorpels en bevloeringen wordt hij eveneens aangewend. Men onderscheidt ook hier handvormsteen en met de vormbakpers gevormde steen.

- Kempische voorwerkers.

Dit is gewone strengperssteen uit de Kempen, rood van kleur doch in gevelsteenkwaliteit gesorteerd. Deze stenen worden soms ook " Boerse brikken" genoemd.

- Veldovensteen.

Een typisch product van Schelde‑ en Dendervallei. Deze stenen worden gebakken in een veldovens. Deze steen wordt minder en minder geproduceerd daar de veldovens zeer schaars geworden zijn.

Deze steen wordt soms ook "lokale steen" genoemd.  

1 Drukweerstand

De drukweerstand van baksteen hangt af van de gebruikte kleisoort alsook ven het aantal perforaties. Volle baksteen heeft een drukweerstand tussen 10 en 20 N/mm². De weerstand van het metselwerk wordt bepaald door de gemiddeld weerstand van de baksteen en van de mortel.

Met de in België gebruikelijke geperforeerde baksteen en mortel C300 of C400 kan men op metselwerk een breukweerstand bekomen van min 5 N/mm².

2 Thermische isolatie

Bij baksteen is de verhouding thermische isolatie geleidbaarheid - eigengewicht het laagst, daarom is baksteen buitengewoon geschikt voor gebouwen met goede thermische isolatie voor elk jaargetijde.

3 Duurzaamheid

Dat baksteen eeuwenlang intact kan blijven is door ontelbare gebouwen bewezen. Er zijn voldoende soorten vorstbestendige bakstenen in de handel. Baksteen weerstaat ook aan de inwerking van de meeste scheikundige producten, agressieve atmosfeer, mechanische schokken e.d.

4 Verwerkbaarheid

De relatief kleine afmetingen van baksteen maken ze voor alle werk geschikt.

5 Stabiliteit

De vormstabiliteit van baksteen wordt door geen enkel ander materiaal bereikt: zeer lage thermische uitzettingscoëfficient, geen krimp, geen kruip. Met baksteen kan men muren maken tot 40m lengte,' zonder dilatatie voeg.

6 Geluidsisolatie

Door zijn relatief hoog gewicht, en amorfe structuur vormt de baksteen een goede afscherming tegen geluidsoverdracht.

7 Brandveiligheid

De hoogste klasse van brandweerstand (6 uur) wordt reeds bereikt met baksteenmuren van 19cm dikte.

8 Inertie

Baksteen is een materiaal met bijzondere inertie eigenschappen waardoor een regelmatig klimaat gewaarborgd wordt. In een woning uit baksteen is het stookregime minder afhankelijk van de schommelingen van de buitentemperatuur.

7 Esthetiek

Er bestaan zonder twijfel zeer mooie soorten bakstenen welke uitstekend geschikt zijn voor siermetselwerk.  

FORMATEN

CELLENBAKSTEEN.

Voor het produceren van cellenbaksteen wordt aan de klei geëxpandeerde polystyreenkorrels toegevoegd. Tijdens het bakken vergassen deze korrels restloos en laten poriën na. De bedoeling is een lichte cellulaire baksteen te bekomen gekend onder de benaming POROTON en POROBRICK. Zelfde afmetingen als vermeld in het modulair systeem. Volumegewicht tussen 300 en 700 Kg/m³ en drukweerstand ca. 3 N/mm²

Terug naar Bouwkundige begrippen